„Wśród licznej plejady poetów Młodej Polski najwyraziściej rysują się indywidualności pisarskie Kazimiery Zawistowskiej, Maryli Wolskiej i Bronisławy Ostrowskiej.”[1] — tymi słowami rozpoczął swój wstęp Stefan Lichański w książce Biała godzina: wybór poezji. Stwierdzenie badacza pokazuje okres twórczości młodopolskiej, w którym występuje poezja pisana z perspektywy kobiety.
Dalej we wstępie Lichański pisze: „Bronisława Ostrowska należała do pokolenia, któremu drogę utorowała już pierwsza generacja Młodej Polski, generacja pionierów i zdobywców. Trafiła też z miejsca do jednej z najbardziej ekskluzywnych i elitarnych grup literackich swego czasu: do kręgu Chimery Miriama.”[2] Poetka urodziła się w 1881 roku, w Warszawie, swą edukację rozpoczęła na „tajnej pensji Zuzanny Morawskiej […]”[3]. Ostrowska ukończyła także gimnazjum, następnie „rozpoczyna edukację w Szkole Aplikacyjnej, która przyczynia się do rozwinięcia talentu recytatorskiego.”[4] — pisze we wstępie zbioru Poezji wybranych Bronisławy Ostrowskiej, Anna Wydrycka.
Dorosłe życie przyszłej pisarki związane było ze Stanisławem Kazimierzem Ostrowskim — artystą, z którym zawarła związek małżeński w 1901 roku. Michał Głowiński opisując postać i twórczość Bronisławy Ostrowskiej w książce pod redakcją Kazimierza Wyki pt: Literatura okresu Młodej Polski, pisze: „Należy Ostrowska do reprezentantów tego pokolenia poetyckiego, które debiutowało około roku 1900, a więc w okresie, w którym Młoda Polska jest juz ukształtowanym prądem ideowo-artystycznym, dysponującym zespołem skrystalizowanych konwencji.”[5] .Jako debiut badacze literatury podają rok 1902, w którym poetka wydaje tom wierszy zatytułowany Opale. Po ślubie, małżeństwo zamieszkuje w pracowni Kazimierza Ostrowskiego, tam też odbywa się pierwsze spotkanie redakcyjne, związane z drukiem pierwszego tomu wierszy Ostrowskiej: „Opale, dedykowane Mężowi memu […].”[6]
Ostrowska doświadcza wybuchu pierwszej wojny światowej, w czasie której zmuszona jest do wyjazdu do Paryża oraz do Rosji: „Najpierw przyjdzie Ostrowskiej uporać się z tragicznymi powikłaniami własnych losów, a w niewiele lat później wypadki wojenne oderwą ją od domu i kraju, rzucą na obczyznę.”[7] Polskę wiele razy określała jako Ziemię Obiecaną oraz kraj przenajświętszy. Chorowała na płuca, toteż odbyła leczenie w Zarzeczu, podczas rekonwalescencji pisze listy do swojego męża, wyrażając w nich ogromną troskę o niego. Zachowane listy Ostrowskiej z okresu jej choroby są najlepszym świadectwem jej udanego małżeństwa. Poetka umarła w 1928 roku, pozostawiając spory dorobek literacki. Zbiory liryków za życia pisarki dowodzą o płodnej twórczości i zamiłowaniu do literatury. Artur Hutnikiewicz w książce Młoda Polska wymienia poszczególne tomy poezji: „Opale (1902), po którym poszły dalsze tomiki poetyckie: Poezje (1905), Chusty ofiarne (1910), Aniołom dźwięku (1913), Z raptularza 1910-1917 (1917), Pierścień życia (1919), Tartak słoneczny (1928).”[8]
Ostrowska tłumaczyła także teksty z języka francuskiego. Jak podaje Anna Wydrycka: „W Paryżu pracuje nad przekładami francuskich poetów i nad nowymi tomami wierszy […]. Poznaje Oskara Miłosza, którego uważa za największego współczesnego poetę, tłumaczy jego wiersze oraz misterium Miguel Mañara.”[9]
Poezję Bronisławy Ostrowskiej, Hutnikiewicz określa słowami: „Liryka Ostrowskiej doskonale oddawała generalną orientację, skłonności i upodobania poezji młodopolskiej.”[10] Nawiązując do słów Głowińskiego, należy wiedzieć, że początek twórczości przypada na okres, w którym zarysowały się już pewne konwencje i motywy charakteryzujące okres modernizmu: „Poetka, debiutująca na przełomie stuleci, należy oczywiście do drugiej generacji młodopolskich artystów, generacji — jak się wydaje — o znacznie większym stopniu samoświadomości twórczej.”[11] Spośród wielu mniej znanych artystów tego okresu, Ostrowska wyróżnia się znacznie: „Droga rozwojowa Ostrowskiej, wiodąca od estetyzującego stylizatorstwa do surowej, ascetycznej prostoty ostatnich liryków, była drogą nie tylko doskonalenia rzemiosła pisarskiego, ale i drogą autokreacji człowieka przez własną twórczość.”[12] — tymi słowami Stefan Lichański podsumowuje debiut i całą ścieżkę poetycką, którą stworzyła Bronisława Ostrowska. Jak określa Głowiński, poetka: „[…] odzwierciedla wyraziście stan ówczesnej polskiej poezji.”[13]
Młodopolska pisarka czerpie natchnienie i pomysły od wybitnych pisarzy takich jak: Juliusz Słowacki czyli koncepcja romantyczna, dalej Maria Konopnicka czyli myśl pozytywistyczna, nie zapominając o nawiązaniach do twórczości Leopolda Staffa bądź Jana Kasprowicza — poprzez konwencje twórcze pisarzy epok wcześniejszych, jak i pisarzy modernistycznych, Ostrowska tworzy swoją własną odrębna poezję, „[…] zamkniętą w kręgu przeżyć i wzruszeń najgłębiej osobistych, niesłychanie emocjonalna i wyrażające owe stany wzruszenia bezpośrednio jako strumień nastrojów.”[14]
Literatura młodopolska wielokrotnie powraca do motywu pejzażu i krajobrazu natury. Twórcy modernizmu tworzyli poezję oscylującą wokół przyrody poprzez tworzenie symboli, ale również opisywali ją przy użyciu wszelakich wrażeń, czyli w ujęciu impresjonistycznym, który bardzo silnie rozwinął się w epoce Młodej Polski. W kontemplacji z przyrodą poeci szukali ukojenia, a nawet ratunku. Z natury artyści epoki czerpali natchnienie, opisywali także stany uczuć i emocji, wykorzystywali przy tym wyrazistą symbolikę. Popularne stają się góry, szczególnie krajobrazy Tatr, ale i roślinność: drzewa, kwiaty. Zainteresowanie pojawia się także wokół przyrody egzotycznej
W wierszach Bronisławy Ostrowskiej również zauważyć można nawiązania do natury: „Natura i pejzaż zajmują tak ważne miejsce w liryce poetki, że trzeba się przy nich zatrzymać. We wczesnych wierszach nastrojowe krajobrazy bywają ekwiwalentem l’état d’âme, znaczącym momentem wydaje się też pora zmierzchu wykorzystywana jednak raczej na sposób symboliczny […].”[15] — pisze Anna Wydrycka we wstępie, poświęconym poezji młodopolskiej poetki.
W tomiku wierszy zatytułowanych Poezje, Ostrowska zawarła kilka utworów, w których dominantę odgrywa roślinność i przyroda.
Wiersz Pierwiosnki bardzo wyraźnie pokazuje zachwyt naturą. Podmiot liryczny, którym jest kobieta opisuje sad o poranku:
Byłam w sadzie porankiem w przedwiośnie:
Wkoło dzieci różowe od biegu
Rwały drobne pierwiosnki spod śniegu
I pieściły je, gwarząc radośnie…
Kobieta ujawniająca się jako podmiot mówiący w wierszu jest świadkiem radosnej chwili. Widzi dzieci zrywające tytułowe pierwiosnki. Całe zdarzenie opisuje bardzo barwnie. Sytuacja wywarła na niej miłe uczucie, oto widzi biegające dzieci w sadzie o wczesnej porze, które zbierają drobne pierwiosnki spod śniegu. Postacie dzieci ukazane są jako radośnie śpiewające.
Cały liryk opatrzony jest regulacją rymów, która wpływa na harmonię i czyni w wierszu pogodny nastrój.
Druga zwrotka także ukazuje sytuację liryczną podmiotu mówiącego. Kobieta opisuje: letnią ciszę skwarną. Już w pierwszym wersie Ostrowska buduje pozytywna atmosferę. Bohaterka liryczna spogląda na Oszalałe tęsknotą dziewczyny, / Skryte w kwietną gąszcz, pszczołami gwarną, / Spiekłe usta do krwawych róż garną…/
Wiersz Pierwiosnek jest wydźwiękiem radości oraz emocji sytuacji lirycznych.W utworze można dostrzec harmonię oraz współgranie natury z człowiekiem. Całość opatrzona jest barwną i kolorowa szatą. Epitety takie jak drobne pierwiosnki; gwarząc radośnie; letnia cisza; lipcowe godziny; krwawe róże, wpływają na wyobraźnię czytelnika. Kształtują znaczenie wyrazów, a także ozdabiają krajobraz przedstawiony.
Kolejny utwór o tytule kwiatowym — Lilie, opisuje zapadający zmierzch, noc:
Ta noc jest dziś pijana dziewiczością własną;
Podmiot pośredniczy w sytuacji liryczniej, lecz nie ujawnia się wprost. Opisuje on wydarzenia w sposób bardzo lekki i subtelny:
Gwiazdy od bladych tęsknot mrużą się i gasną;
Las wonnych lilii białych wybujał na grzędzie.
Rozwinęły się w bladej jasności księżyca,
Omuśnięta nocnego motyla skrzydłami,
Ostrowska opatrzyła dwie pierwsze strofy rymami przeplatanymi (AB AB), które wpływają na instrumentację dźwiękową przedstawionego zdarzenia. Kolejne dwie cząstki wiersza posiadają rymy (ABB CDD). Układ rytmiczny zmienia się w tych zwrotkach. Środki artystyczne, które wykorzystuje poetka w wierszu Lilie, oddziaływają na wyobraźnię odbiorcy. Stosuje przepych epitetów: blada jasność, powiewy nocne, rozmarzone łabędzie, biel kielichów. Te środki stylistyczne poszerzają znaczenie wyrazów, nadają inny odcień, a także określają stosunek podmiotu lirycznego do opisywanych zjawisk, w sposób bardzo jasny, wyróżniają cechy natury i krajobrazu.
Utwór Lilie wzbogacony jest także o czasowniki: mrużyć się, gasnąć, wybujać, kołysać, brzmieć, wpływają one wyobraźnię odbiorcy, wyostrzając zmysł słuchu.
W ostatniej strofie nastrój wiersza zmienia się. Podmiot liryczny wskazuje, iż I wszystko jest omdlałą, żądną, letnią ciszą… / Idzie świt. Noc staje się chłodniejsza i sina, / Niby w przeddzień zaślubin umarła dziewczyna.
Enumeracja, którą stosuje, charakteryzuje porę dnia. Wyliczenie zwraca uwagę czytelnika na sytuację. Epitety, opisujące noc, która jest chłodniejsza i sina, co zmienia krajobraz i atmosferę.
Symbolika tytułowych kwiatów kojarzona była w romantyzmie jako kwiat zbrodni, lilie wówczas składano na grobie zmarłej osoby. W utworze Ostrowskiej Lilie na wiatr ślą swoje tęsknoty dziewicze, symbolizują utęsknienie, mogą także nawiązywać do zbliżającej się śmierci, jak oznajmia podmiot liryczny.
Ważnym elementem jest również kolorystyka. Z jednej strony poetka opisuje noc, porę ciemną, z drugiej jednak w wierszu występuje kolor biały. Same lilie kojarzą się z kolorem bieli. Podmiot liryczny opisuje także bladość migających gwiazd, jasność księżyca, złoty pył prątków. Ostatnia strofa wskazuje, iż nadchodzi świt, czyli świat budzi się z ciemności nocy. Wers, mówiący o zaślubinach kojarzy się z dniem jasnym, pogodnym, jak suknia ślubna dziewczyny.
Ostrowska w wierszu używa metaforycznego ukazania świata. Podmiot mówiący przedstawia krajobraz natury. Zastosowane tu środki artystyczne pomagają uruchomić wyobraźnię czytelnika o mówiącej sytuacji. Poetka pokazuje związek człowieka ze światem natury.
Lirykiem, w którym Ostrowska charakteryzuje krajobraz natury jest wiersz Ze słońcem z tomu Opale. Pod tytułem wiersza poetka informuje czytelnika o gatunku lirycznym – sielance. Utwory sielankowe odznaczyły się przedstawianiem uroków wiejskiego życia, wśród otaczającej przyrody i zwierząt.
W poezji Ostrowskiej widoczne są drzewa. W sielance Ze słońcem, podmiot liryczny opisuje brzozy, sosny, dęby, modrzewia. Cały utwór opatrzony jest melodyjnością. Występuje anaforyczna zwrotka, która wpływa na rytm wiersza:
Zatrzepotały liście brzóz,
Jako motyli rój,
Zatrzepotały liście brzóz:
To świt! to świt! to świt!
Liryk przepełniony jest także wyrazami dźwiękonaśladowczymi: zatrzepotały, ozwał się głośny chór, poszum, szum, granie w kłębach chmur, hymn się niósł, drżały liście. Nagromadzenie onomatopej ubarwia utwór oraz ukazuje ruch drzew. Zastosowanie eksklamacji wpływa na ton wiersza: To świt! to świt! to świt!. Podmiot liryczny ukazuje chór drzew, które swym śpiewem głosi, że nadchodzi świt, poranek.
Bronisława Ostrowska w licznych utworach opisuje naturę. Poprzez środki artystycznego wyrazu ubarwia swój język poetyki. Autorka zajmująca się badaniami nad językiem poetyckim Ostrowskiej – Urszula Kęsikowaw swojej książce pisze: „W języku poetyckim Bronisławy Ostrowskiej funkcjonuje polszczyzna literacka początku XX wieku. […] Ostrowska nie odbiegała od współczesnych jej poetów; idąc za wzorem Tetmajera, Staffa i innych, korzystała z tych form, licznych i różnorodnych, które tradycja literacka przyswoiła jako środki stylizacyjne, dające możliwość wyboru ze względy na rym i rytm, ale też ze względu na pewnie uniezwyklenie języka.”[16]
Podsumowując, twórczość poetki należy kojarzyć z nawiązaniami do krajobrazu przyrody: „Kreacja świata natury łączy się z integralną problematyką liryki Ostrowskiej. […] Emocje, których dostarcza natura, to najczęściej zadumanie, tęsknota, ukojenie, itp.”[17] Poetka epoki Młoda Polska ukazuje prawa natury i jej związek z człowiekiem, przedstawia uczucia, opisuje wrażenia „ […],a emocje jednostki harmonijnie splatają się ze zjawiskami przyrody.”[18]
Aleksandra Dusza
[1] Bronisława Ostrowska: Biała poezja: wybór poezji/ Bronisława Ostrowska. Wybór i wstęp Stefan Lichański. Wydanie pierwsze. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa, 1969. s. 5.
[2] Ibidem. s. 6.
[3] Poezje wybrane. Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 5.
[4] Ibidem. s. 6.
[5] Michał Głowiński: Bronisława Ostrowska. [W]: Literatura okresu Młodej Polski. T. 1. Zespół red. Kazimierz Wyka, Artur Hutnikiewicz, Mirosława Puchalska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968. s. 591.
[6]Poezje wybrane . Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 7.
[7] Bronisława Ostrowska: Biała poezja: wybór poezji/ Bronisława Ostrowska. Wybór i wstęp Stefan Lichański. Wydanie pierwsze. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa, 1969. s 9.
[8] Artur Hutnikiewicz. Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. s. 155.
[9] Poezje wybrane . Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 11.
[10] Artur Hutnikiewicz. Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. s. 156.
[11] Poezje wybrane . Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 19.
[12]Bronisława Ostrowska: Biała poezja: wybór poezji/ Bronisława Ostrowska. Wybór i wstęp Stefan Lichański. Wydanie pierwsze. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa, 1969. s 15.
[13] Michał Głowiński: Bronisława Ostrowska. [W]: Literatura okresu Młodej Polski. T. 1. Zespół red. Kazimierz Wyka, Artur Hutnikiewicz, Mirosława Puchalska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968. s. 592.
[14] Artur Hutnikiewicz. Młoda Polska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. s. 156.
[15]Poezje wybrane . Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 28-29.
[16] Urszula Kęsikowa: Właściwości językowo-stylistyczne poezji Bronisławy Ostrowskiej. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 2008. s. 141.
[17] Poezje wybrane . Bronisława Ostrowska. Oprac. Anna Wydrycka. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999. s. 32.
[18] Ibidem. s.29.
analiza i interpretacja w najlepszym wydaniu 